Organy podatkowe lub/i organy kontroli skarbowej, ustalając rynkową cenę w badanej transakcji zawieranej z podmiotem powiązanym wykorzystują procedurę szacowania cen.
Procedura ta składa się z kilku powiązanych ze sobą etapów:
- ustalenie przesłanek możliwości szacowania dochodu przez organy podatkowe lub/i organy kontroli skarbowej
- wybór i zastosowanie jednej z tzw. podatkowych metod szacowania cen transferowych
Trzy przesłanki szacowania dochodu przez organy podatkowe
Zgodnie z art. 11 Ustawy o CIT do szacowania przez organy podatkowe lub/i organy kontroli skarbowej dochodu podatnika oraz należnego podatku dochodzi w sytuacji, kiedy zostaną spełnione łącznie następujące
trzy przesłanki:
- podmioty są powiązane
- istniejące powiązania miały wpływ na warunki transakcji, w tym na cenę transferową
- doszło do zaniżenia dochodów
Potwierdziły to sądy administracyjne (m.in. wyrok NSA z 21 września 2010, sygn. akt II FSK 713/09, wyrok WSA z 28 lutego 2011, sygn. akt 1444/10, wyrok NSA z 11 października 2012, sygn. akt II FSK 385/11, wyrok NSA z 16 stycznia 2013, sygn. akt. II FSK 1109/11, wyrok WSA z 11 września, sygn. akt 2013 I SA/Sz 172/13) stwierdzając, że udowodnienie przez organy podatkowe i organy kontroli skarbowej trzech ww. przesłanek upoważnia je do określenia dochodu na rynkowym poziomie, co w konsekwencji oznacza korektę należnego podatku.
Jednocześnie niespełnienie jednej z tych przesłanek wyklucza możliwość przeprowadzenia szacowania. Podkreślił to NSA w orzeczeniu z 30 lipca 2013 (sygn. akt. II FSK 2364/11), stwierdzając że dla zastosowania przepisów o szacowaniu dochodu (…) nie jest wystarczające samo ustalenie istnienia powiązań kapitałowych pomiędzy podmiotami krajowymi. Istotne jest – cytując art. 11.1 Ustawy o CIT – wykazanie, że w wyniku takich powiązań zostaną ustalone lub narzucone warunki różniące się od warunków, które ustaliłyby między sobą niezależne podmioty, i w wyniku tego podmiot nie wykazuje dochodów albo wykazuje dochody niższe od tych, jakich należałoby oczekiwać, gdyby wymienione powiązania nie istniały.
Podatkowe metody szacowania cen transferowych
Jeżeli spełnione są ww. przesłanki szacowania dochodu, organy podatkowe lub organy kontroli skarbowej określają dochód podmiotu powiązanego w wysokości jaką ustaliłyby podmioty niezależne za pomocą tzw. podatkowych metod szacowania cen transferowych. W polskim systemie podatkowym wymienia się pięć takich metod:
- metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej
- metoda koszt plus
- metoda ceny odprzedaży
- metoda marży transakcyjnej netto
- metoda podziału zysków
Warto zaznaczyć, że wskutek nowelizacji przepisów o cenach transferowych od 18 lipca 2013 dotychczasowe rozwiązanie oparte na preferowaniu metody porównywalnej ceny niekontrolowanej (potwierdzone m.in. wyrokiem NSA z 11 października 2012, sygn. akt 385/11) zastąpione zostało wprowadzeniem kryteriów wyboru określonej podatkowej metody szacowania cen transferowych oraz zrównaniem w hierarchii stosowania wszystkich wspomnianych metod. Obecnie na wybór określonego sposobu szacowania cen transferowych, a więc na
zastosowanie jednej z ww. pięciu możliwości ma wpływ:
- przebieg transakcji, w tym rozkład funkcji, ryzyka i aktywów pomiędzy stronami transakcji
- dostępność informacji (np. dotyczących porównywalnych transakcji lub/i podmiotów) niezbędnych do zastosowania określonej metody
- analiza porównywalności transakcji lub/i podmiotów
Ponadto, zgodnie z przepisami rozporządzenia o cenach transferowych, jeżeli podatnik dokonał ustalenia wartości rynkowej przedmiotu transakcji w oparciu jedną z trzech pierwszych ww. metod i przedstawi organom podatkowym rzetelne, obiektywne i nie budzące wątpliwości dane, na podstawie których dokonana była kalkulacja ceny transferowej oraz przedłoży dokumentację cen transferowych (art. 9a ustawy o CIT), wówczas organy podatkowe dokonują szacowania dochodu, stosując metodę przyjętą wcześniej przez podatnika, chyba że użycie innego sposobu, np. metody marży transakcyjnej netto lub metody poddziału zysków oraz posiadanych danych, jest bardziej właściwe. Innymi słowy, jeśli podatnik odpowiednio uzasadni wybór stosowanej przez siebie metody, organy mogą na potrzeby szacowania przyjąć właśnie to rozwiązanie.
Organ wskazał, że zgodnie z treścią sporządzonej dokumentacji podatkowej do wyceny świadczeń Spółka przyjęła zasadę rozsądnej marży („koszt plus”) (…). W związku z powyższym taką samą metodę przy ustalaniu wartości transakcji przyjął organ kontroli skarbowej (orzeczenie WSA we Wrocławiu z 16 grudnia 2010, sygn. akt I SA/Wr 1145/10, potwierdzone następnie wyrokiem NSA z 8 stycznia 2013, sygn. akt II FSK 975/11). Podobny pogląd – wykorzystanie przez organy podatkowe metody koszt plus wskazanej przez podatnika w dokumentacji cen transferowych – znajduje się również w wyroku WSA z 28 lutego 2011. Ponadto, NSA w wyroku z 27 marca 2013 podkreślił istotną rolę dokumentacji cen transferowych jako dowodu przy szacowaniu przez właściwy organ cen (dochodów) z uwagi na transakcje pomiędzy podmiotami powiązanymi.
Często zdarzają się jednak przypadki, kiedy organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej wykorzystuje inną niż zastosowana przez podatnika metodę szacowania cen transferowych. Organ podatkowy, wskazując na cechy charakteryzujące poszczególne metody ustalania dochodu, wykazał korzyść dla skarżącej zastosowania metody podziału zysków, a jednocześnie wykazał brak możliwości zastosowania innych metod. Wskazał m.in., że metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej doprowadziłaby do ustalenia dochodu, którego spółka nigdy by nie osiągnęła (…). Metoda przyjęta przez organ pozwoliła ustalić ceny w transakcjach na poziomie bardziej zbliżonym do wartości rynkowej przedmiotu transakcji (wyrok NSA z 16 stycznia 2013, sygn. akt II FSK 1109/11).
Szacowanie transakcji ze spółką osobową
Od stycznia 2015 została rozszerzona definicja podmiotów powiązanych. Objęto nią dodatkowo jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej tj. spółki osobowe (jawne, partnerskie, komandytowe). W rezultacie, organy podatkowe mają możliwość szacowania dochodu także w transakcjach zawieranych przez dwie spółki osobowe. Przed nowelizacją przepisów takie szacowanie nie było możliwe, gdyż co najmniej jeden z podmiotów w transakcji musiał być podatnikiem CIT lub PIT.